تاریخچه
در متون اقتصادی و مدیریتی، بهرهوری به معنای دستیابی به حداکثر بازده با حداقل مصرف منابع تعریف میشود و حاصل ترکیب دو عامل کلیدی، یعنی اثربخشی و کارایی به شمار میآید. در کنار بهرهوری، مفهوم بهینهسازی نیز بهعنوان رویکردی مکمل، نقش بنیادینی در ارتقای عملکرد سیستمها ایفا میکند. بهینهسازی شامل فرآیند تحلیل، مدلسازی و انتخاب بهترین گزینه از میان راهحلهای ممکن است، با هدف کاهش اتلاف، افزایش بازدهی و دستیابی به عملکرد مطلوب در شرایطی همراه با محدودیتها و پیچیدگیهای متعدد. این رویکرد، ابزاری ضروری در محیطهای صنعتی، خدماتی و دانشگاهی محسوب میشود و در حوزههایی نظیر طراحی و مدیریت فرآیندها، برنامهریزی منابع، کاهش هزینهها، بهرهبرداری بهینه از انرژی، توسعه سیستمهای هوشمند و ارزیابیهای اقتصادی و زیستمحیطی کاربرد گسترده دارد. بهینهسازی با فراهمسازی بستری برای تصمیمگیریهای علمی و دادهمحور، سازمانها را در مسیر بهرهوری بیشتر و توسعه پایدار هدایت میکند. در این میان، توسعه پایدار نیز بهعنوان یک چارچوب کلان در سیاستگذاریهای ملی و بینالمللی مطرح است؛ چارچوبی که بر توازن میان رشد اقتصادی، حفاظت از محیط زیست، و عدالت اجتماعی تأکید دارد و هدف آن تأمین همزمان منافع نسلهای کنونی و آینده است. تعامل و همافزایی این سه مفهوم، بهرهوری، بهینهسازی و توسعه پایدار موجب شکلگیری زیرساختهای نوین در نظامهای تولیدی، خدماتی و مدیریتی شده و زمینهساز تحول در جهت پایداری و کارآمدی است.
در پاسخ به این نیازهای بنیادین، مرکز تحقیقات بهینهسازی، بهرهوری و توسعه پایدار در دانشگاه صنعتی تبریز با مجوز هیئت امنا در سال 1398 تأسیس و سپس در سال 1402 راه اندازی و عملیاتی شده است. بنیانگذاری این مرکز توسط دکتر اسماعیل فاتحیفر، استاد تمام و عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی تبریز انجام گرفت. ایشان با تکیه بر تجربیات علمی و اجرایی خود در حوزههای محیط زیست، بهینهسازی، بهرهوری و مدیریت پژوهش، ساختار اولیه مرکز و هویت علمی آن را بنیان نهادند.
این مرکز در ساختمان نوآوری و فناوری دانشگاه صنعتی تبریز استقرار دارد و از امکانات پژوهشی، فضای کاری و ظرفیتهای فناورانه بهرهمند است. این مرکز با بهرهگیری از توان تخصصی اعضای هیئت علمی، پژوهشگران میانرشتهای و زیرساختهای پژوهشی دانشگاه، در راستای توسعه و پیادهسازی راهکارهای نوآورانه در زمینههای زیر فعالیت میکند:
- بهینهسازی مصرف انرژی، منابع و فرآیندها
- ارتقای بهرهوری در سطوح سازمانی، صنعتی و دانشگاهی
- کاهش ضایعات و مدیریت هوشمندانه منابع
- تحلیل اقتصادی و زیستمحیطی فعالیتها و تصمیمسازیها
- مشارکت در طراحی سیاستهای توسعه پایدار در سطوح محلی و ملی
هدف اصلی از تأسیس این مرکز، ایفای نقش بهعنوان یک مرجع علمی و مشاورهای برای حمایت از تصمیمگیریهای دقیق، اثربخش و مبتنی بر اصول پایداری در نهادهای صنعتی، دولتی و خدماتی است. تصمیمهایی که افزون بر ارتقای بهرهوری و کاهش هزینهها، از منابع طبیعی حفاظت کرده و بهبود کیفیت زیستمحیطی و تأمین منافع نسلهای آینده را نیز تضمین میکنند.